Verslag lezing koning Arthur 21 februari 2023

Koning Arthur: Mijn vriend
Op dinsdagavond 21 februari, na de Algemene Leden Vergadering, deelde Hans Saan het plezier dat hij haalt uit verhalen over koning Arthur met een volle zaal Voetleden. Hans begint met een waarschuwing: want veel van de verhalen zijn geïdealiseerd en zijn door de jaren heen gekopieerd, vertaald, aangepast en vernieuwd. De lezing van Hans is zijn eigen versie: Zijn Arthur.

De verhalen over Merlijn en de geboorte van Arthur
Gebaseerd op een verhaal naar Robert de Boron vertelt Hans over de duivel die Merlijn verwekt. Deze Merlijn heeft van zijn duivelsvader alle kennis van het verleden en van God alle kennis over de toekomst. Hij groeit vaderloos op en wordt daarmee gepest. Het toeval wil dat de koning op zoek is naar een vaderloos kind dat het instorten van een nieuwe toren kan voorkomen, zo is hem gezegd. Maar Merlijn is wijzer en wijst op de witte en rode draak die onder de toren vechten en daarmee de bodem van de bouwput instabiel maken. Merlijn vertelt de koning de betekenis van het gevecht: de rode draak is de koning die de troon wil bezetten. De witte draak staat voor de twee erfgenamen (Aurelius en Uter): die hebben het recht aan hun zijde en zegenvieren.

Arthur wordt met een magische oplossing van Merlijn verwekt. Uter, smoorverliefd op Ygerne, wordt door Merllijn veranderd in de gestalte van Gorlois (Ygerne’s man en hertog) en kan zo op Tintagel het bed met Ygerne delen. Wanneer het kind Arthur wordt geboren, brengt Merlijn hem naar Graaf Ector: Arthur groeit met diens zoon Keye op en de jongens leren de basisvaardigheden van een ridder.  En weer speelt Merlijn een grote rol, wanneer hij een steen met een aambeeld waaruit een zwaard steekt voor Arthur plaatst, die het zwaard daar moeiteloos uittrekt. Hét bewijs dat hij de koning “naar de wil van God”. Hij wordt gekroond en weet met gulle giften een schare van trouwe ridders om zich heen te verzamelen. Samen met hen, en met hulp van Merlijn, vestigt Arthur zijn macht. Tot slot zorgt Merlijn er ook voor dat Arthur, in de Andere Wereld van feeën, dwergen en reuzen, het zwaard Excailibur en de zwaardschede krijgt wat hem tot unieke strijder en een grote held maakt.

Bestond Arthur echt?
Tegen de achtergrond van vertrekkende Romeinen, invasies, verdeling van Engeland en interne oorlogen, duikt Arthur rond 1100 op in bronnen over ca. 500 na Christus. Zo was hij de leider in de strijd of versloeg hij in zijn eentje 960 man op een dag. Geoffrey of Monmouth schreef in het Latijn een heel oud boek met verhalen over Arthur. Zoals elke ridder in Brittanië was Arthur vermaard om zijn moed. Maar ja, bestond hij nu? ‘Ja’, is het antwoord als je er vanuit gaat dat waar rook is, ook vuur is: er zijn vele bronnen te sprokkelen en ruim te interpreteren. Je antwoordt ‘nee’ als je de propaganda in de verhalen herkent, het gebrek aan archeologische bewijzen voor massagevechten en het normale proces van legendevorming kent.

De Arthur van de fictie
In de verhalen wordt Arthur geïdealiseerd: hij begint als sterke held, die via gulle giften een exclusieve elite van loyale en voorbeeldige ridders om zich heen verzamelt en als koning zowel clanleider, opdrachtgever en rechter is.

Een verhaal over de held Arthur, dat in 1326 is bewerkt door Lodewijk van Velthem, gaat over Arthur die in de buurt van Geneve, met gevaar voor eigen leven, een agressieve kat beroofde van zin ledematen en uiteindelijk doodde. De berg waarop hij dit deed heet sindsdien de Mont du Chat.

Ook in de liefde trof Arthur het. Hij trouwt een beeldschone vrouw Genevere – die ook nog eens hoofs, barmhartig en vrijgevig, deugdzaam, lief en standvastig was. De bruidsschat was een ronde tafel (of was die er om alle stoelen van de ridders gelijk te laten zijn en  ze op dezelfde manier te bedienen?). Met haar heeft hij een reizend hof, vol pracht en praal (Cardoel, Camelot en Tintagel).

De ridders nemen steeds meer een rol in de verhalen en Arthur kent een dramatisch slot: Morte d’Arthur.

Ridderschap – Walewein
Walewijn was de neef en rechterhand van Arthur. Hij is de mentor voor jonge ridders, gaat zelf op queeste en helpt anderen. Zijn wapen is het pentagram met de vijf ridderdeugden: ridderlijkheid (dapper en moedig), hoofsheid (respect en integer), kuisheid, vrijgevigheid en mededogen.

Maar die ridderlijkheid kwam in het gedrang is het verhaal over de groene ridder wat rond 1380 is geschreven. Deze komt tijdens een kerstmaal op zijn paard en wil een kerstspel spelen. Hij vraagt wie van de ridders de moed heeft om hem hier zijn hoofd af te slaan met de bijl en precies over een jaar terug naar zijn Groene kapel (Lud’s Church in Staffordshire Moors) te komen om hetzelfde te onder gaan. Gaiwan neemt de uitdaging die Arthur aangaat over. Onderweg laat hij zich niet verleiden met kussen maar houdt een groene gordel die hem onkwetsbaar maakt. Hij wordt dan ook niet onthoofd, keert terug naar het hof met een rapport over wat hij deed en schaamt zich hiervoor. Hij heeft zich niet aan zijn woord gehouden.

Spiritualiteit – Parsival
Na Chretien de Troyes heeft Wolfram von Eschenbach een Duitse versie van Perceval en de Graal gemaakt. Perceval woont in een dicht woud maar ontmoet daar ridders: dat wil hij ook zijn. Hij toont onderweg voor de Graalqueeste karakter. En leert niet teveel te praten, maar doet dat op het verkeerde moment en vindt zo de graal niet. De christelijke waarden als nederigheid, vergevingsgezindheid staan op gespannen voet met oude ridderwaarden als recht op geweld, als vete en wraak.

Hoofse Liefde – Lancelot
Als zoon van een koning en opgevoed door een fee, gaat Lancelot op 18-jarige leeftijd naar het hof van Arthur. Hij wordt door koningin Guinevere geridderd en beschouwt zich als haar ridder; hij wordt haar minnaar. Maar wanneer ze wordt ontvoerd, laat hij zich door een dwerg in een kar vervoeren: dat is geen onvoorwaardelijke liefde. Maar wel kruipt hij over een zwaardbrug voor haar en duelleert met haar ontvoerder. Guinevere wordt bevrijd. Maar Arthur wordt over de relatie verteld en er ontstaat een strijd tussen clans. Uiteindelijk gaat Guinevere terug naar Arthur en Lancelot naar zijn Franse kasteel. Daar belegeren Arthur en Walewein Lancelot.

De dood van Arthur
De bastaardzoon Mordred, die het regeren moet waarnemen, grijpt de macht en Guinevere. Arthur komt terug en doodt Mordred maar loopt zelf ook een zware hoofdwond op. De vrouwen van Avalon nemen hem onder hun hoede. Bedivere moet het zwaard Excalibur in het meer gooien, wat deze de derde keer ook doet, waarna een hand met een arm in brokaat het zwaard vangt. Arthur slaapt in de tempel op Avalon de genezende slaap. Wordt hij ooit wakker?

De Arthur studie
De kasteelroman blijft veel gevraagde social fiction, verspreid over heel Europa. Rond 1500 waren er meerdere verhalencycli die in de 19^e eeuw herontdekt zijn. En ook nu zijn er films en games rond Arthur en krijgen de vrouwelijke karakters hoofdrollen.

Verder lezen?
Als je door Hans’ verhaal nieuwsgierig bent geworden naar Arthur? De volgende titels zijn de moeite waard (en te vinden op Boekwinkeltjes.nl):

• P.Gerritsen ea (red.): Van Aiol tot de Zwaanridder, SUN 1998, ook te raadplegen op DBNL.org:  https://www.dbnl.org/titels/titel.php?id=gerr010vana01
• Janssens: Koning Arthur in meervoud, de mythe ontrafeld. Davidsfonds, AUP 2017
• Terence H. White: Arthur, koning voor eens en altijd. Spectrum 1994
• Sir Thomas Malory: Morte d’Arthur , Spectrum 198

Afbeelding boven: C. Wyeth – Sidney Lanier. The Boy’s King Arthur: Sir Thomas Malory’s History of King Arthur and His Knights of the Round Table 1922