Zijn uw stippen stappen, Jacob van Deventer?
Al enkele keren is in deze rubriek de cartografie-werkgroep genoemd. Deze Cartovoetgroep is druk bezig met de voorbereiding van een groot Cartovoetboek met stadsplattegronden en kaarten van Culemborg en omgeving. Druk bezig, maar gehinderd door de coronabeperkingen.
Eén van de klassiekers onder de stadsplattegronden is natuurlijk de handgetekende plattegrond van Jacob van Deventer. Daarvan bestaan twee versies: een losse kaart die in het Gelders Archief wordt gekoesterd, en een die is opgenomen in Planos de ciudades de los Países Bajos Parte III, dat is een atlas van stadsplattegronden van de lage landen die bewaard wordt in de Biblioteca Nacional de España.
De zestiende-eeuwse cartograaf Van Deventer maakte 226 stadsplattegronden en op al die kaarten vinden we in de straten, wegen en paden intrigerende stippellijnen. In de literatuur wordt er soms van uit gegaan dat de intervallen tussen twee stippen afstanden aangeven. Ik vond bij een autoriteit op het gebied van historische cartografie dat het een afstand van tien passen is. Dat schreef hij in 1990. Iemand anders legde uit dat dat passen met dezelfde voet moeten zijn (dus twee stappen), ongeveer anderhalve meter. Ik heb ook langere tijd aangenomen dat de stippen een afstand moesten aanduiden: een aantal stappen of een meetketting – iets dergelijks.
Met moderne middelen als GPS en internet heb ik uitgezocht of het wel kon kloppen. Samen met drie andere Voet-leden hebben we op verschillende plattegronden ieder bijna negen kilometer straat nageteld. Zij zijn me nog altijd dankbaar voor deze klus 😉
Mijn gedetailleerde verslag van het onderzoek is samen met de conclusie gepubliceerd in het enige Nederlandse tijdschrift dat geheel gewijd is aan de geschiedenis van de cartografie, Caert Thresoor, nummer 2 van 2020.
De uitgever, de Barent Langenes Stichting, gaf aan Voet toestemming mijn artikel te publiceren op onze website. U kunt het hier downloaden!
Tip 1: Caert-Thresoor verschijnt 4 keer per jaar op papier. Een jaarabonnement kost in Nederland € 33,00, zie de website https://caert-thresoor.nl Oudere nummers van Caert-Thresoor worden door de uitgever online gratis ter beschikking gesteld.
Tip 2: het befaamde standaardwerk van Rutte en Vannieuwenhuyze, Stedenatlas Jacob van Deventer, 226 Stadsplattegronden uit 1545-1575 – Schakels tussen verleden en heden, is nog steeds te bestellen bij boekhandel Tomeij. Uitgevers Thoth en Lannoo, 2018, ISBN 9789077699171, 536 pagina’s voor €119,50.
Vriendelijke groet,
Kees Molders
Foto: Stadsplattegrond Culenburg (uitsnede), manuscriptkaart van Jacob van Deventer. Biblioteca Nacional de España, tweede helft zestiende eeuw.