De handel en wandel van Cartovoet
In 2017 begon het zo onschuldig. De voorzitter van Voet trad me met open armen tegemoet: “Wat goed dat ik je zie, ik moest laatst aan je denken”. Een dergelijke benadering is ontworpen om nieuwsgierig te maken; beter was het geweest de alarmbellen te laten afgaan. “Zo’n cursus Historische Cartografie lijkt me echt iets voor jou”. En hup, daar klapte de val dicht. Want Hans Saan weet verdraaide goed hoe verslavend historische cartografie is. Let maar op.
Tekst en afbeeldingen: Kees Molders.
Dr. Peter van der Krogt gaf in de Universiteitsbibliotheek van Utrecht de cursus ‘Historische Cartografie’ in het kader van Hoger Onderwijs voor Ouderen, denk: 50+. Geen wonder dat er veel grijze koppies in de collegezaal zaten. De oudste kaarten werden toegelicht, Van Deventer, Ortelius en Mercator kwamen voorbij. Waterschapskaarten, militaire kaarten, topografische kaarten, kopergravures en steendrukken: je kunt het zo gek niet bedenken of het passeerde de revue. Na ieder college was er een ‘instructie’ in de kaartenzaal, waar ter gelegenheid van iedere bijeenkomst een kleine tentoonstelling werd ingericht door de conservator van de Afdeling Bijzondere Collecties.
De kaartenzaal van de Universiteitsbibliotheek Utrecht.
Een speciale uitstap-met-college werd georganiseerd naar de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, en wat later naar het museum Plantijn Moretus in Antwerpen. De ‘ouderen’ genoten als kinderen in snoepwinkels, zo mooi was het allemaal.
En toen richtte diezelfde voorzitter van Voet een Werkgroep Cartografie op, in de wandeling Cartovoet genoemd. Achttien voetgenoten, in betrokkenheid variërend van supporter tot fanatiek speler, kwamen met enige regelmaat bijeen in de zaal boven de kapel van het Weeshuis.
De werkgroep Cartovoet heeft zijn kaartavondje in het Weeshuis, 26 april 2018.
Er werden steeds meer kaarten verzameld. Verzamelen, dat gebeurt dan wel digitaal: jagen op internet is een tweede natuur geworden. Geen vage fotootjes maar gave scans op groot formaat. Detailkaarten van Culemborg, schetsen van de aanleg van de ‘dreefden’, kaarten op het niveau van het Graafschap, en een onafzienbare rij kaarten van het rivierengebied, Ducatus Geldriae et Cliviae en Belgii Veteris. Die staan in een online-archief zodat alle werkgroepleden ze kunnen bestuderen. De teller van gecatalogiseerde kaarten is de 250 gepasseerd, en dan tellen we de Kadastrale kaarten nog als één stuks…
Extra cursussen paleografie en Latijn zouden geen luxe zijn. Samen puzzelen we op de teksten op kaarten uit de zestiende eeuw. Nou ja, ere wie ere toekomt: Margreet de Nie transcribeert en de rest geniet van het resultaat.
De curator van de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden, Martijn Storms (links), toont de Atlas van Berlaymont. Naast hem Jan van Doggenaar en John van Antwerpen.
We zenden afvaardigingen naar de universiteiten van Utrecht en Leiden, naar de archieven van Arnhem en Tiel: je komt nog eens ergens met historische kaarten als gids. En overal treffen we behulpzame mensen die ons bereidwillig op nog meer moois wijzen.
Details op een rivierkaart.
We vergelijken kaarten uit verschillende perioden en leggen verbanden naar andere takken van geschiedenis van stad en regio. Vooral de waterstaatkundige toestand van het land werd veel aan het papier toevertrouwd. Dijkdoorbraken, ontwerpen van weteringen tot ontlasting van hoog staande rivieren, de aanleg van vaarten: het is er allemaal. Al puzzelend krijg je steeds meer kennis van hoe onze omgeving fysiek in elkaar zit, en waaróm de omgeving zo in elkaar steekt. Bij onze wandelingen en fietstochten krijgen sloten betekenis en onopvallende reliëfs in het landschap een naam. We maken met de GPS hoogteprofielen van de stad (alsof die nog nooit zijn gemaakt) en bestuderen luchtfoto’s uit de beginjaren van de luchtverkenning. We ontdekken onbekende kaarten. Onbekend bij ons althans, de beheerders van archieven weten natuurlijk best wat ze in huis hebben. We bestellen nieuwe scans van plattegronden en ontcijferen aantekeningen, doen ontdekkingen over onze stad. We leggen kaarten digitaal over elkaar om ze te kunnen vergelijken en gebruiken analyse-software om de geometrische juistheid van oude stadsplattegronden te beoordelen.
De stadsplattegrond van Jacob van Deventer in het programma Mapanalyst.
We leren meer over de werkwijze van zestiende- tot achttiende-eeuwse cartografen – en doen enige deskundigheid op, al zeggen we het zelf… Voet heeft een leesgroep gehad die zich verdiepte in hét standaardwerk over de kaarten van Jacob van Deventer, de Stedenatlas van Jacob van Deventer, van Rutte en Vannieuwenhuyze. En u herinnert zich nog de lezing van Peter van der Krogt (die van de cursus) in de Fransche School…
Wat een drukte, wat een speeltuin. Wat een zeeën van tijd en wat een genoegen. Het Covid virus heeft ons een tijd gehinderd in het genoeglijk samenzijn, maar digitaal konden we zo nu en dan voortgang boeken.
Als het allemaal wil lukken maken we over een tijd een ‘Fantastisch Groot Cartovoetboek’, met het mooiste en interessantste van wat we gevonden hebben over de historische cartografie van Culemborg en omstreken.
Leuke club, Cartovoet. Hans had gelijk, zo’n cursus Historische Cartografie is best wat voor mij…
vriendelijke groet,
Kees Molders