Voetnoot Stadsrechten - toelichting dossier

In de Voetnoot is een verkorte versie van de literatuurlijst opgenomen. In dit dossier de uitgebreide versie als  Voetnoot stadsrechten - geraadpleegde literatuur.

Om na te gaan wie de zegelaars waren en hoe hun verhouding tot Johan van Beusichem is, heeft Hans Bosveld nogal wat genealogische gegevens verzameld. Dit materiaal was te uitgebreid om in de Voetnoot op te nemen, maar we delen zijn aantekeningen graag.

Deze notities zijn niet bedoeld als concepttekst voor het Voetje, maar als verantwoording naar mijn collega’s van de werkgroep stadsrechten. Niet citeren. Alleen gebruiken na overleg met de auteur.

Uit de literatuurlijst hebben we een aantal publicaties als pdf beschikbaar. Die zijn toegevoegd aan dit dossier

De Heeren en Graven van Culemborg

De Heeren en Graven van Culemborg

De eerste heer van Culemborg, die in het archief voorkomt, is Hubrecht van Bosinchem, erfschenker van het Sticht, die in 1281 een hoeve te "Kulenborg", waarop zijn kasteel is gesticht, van het kapittel van Oudmunster te Utrecht als vrij goed ontvangt en het kasteel daarna in leen opdraagt aan den graaf van Gelre. De Bosinchem's stonden in nauwe relatie tot den bisschop van Utrecht, behoorden, blijkens hun wapen, tot den uitgebreiden clan der Zuylen's, en hebben vermoedelijk in den loop der 13de eeuw in de lage landen aan de overzijde van de Lek uitgebreide landerijen in cultuur gebracht, die ze met uitheemsche namen als Lijfland, Parijs en Pavia bedachten *  . De naam "Kulenborg" is niet verklaard *  . Hubrecht overleed in of voor 1303 en werd opgevolgd door zijn zoon Jan van Bosinchem, die in 1314 zijn huis te Culemborg overdroeg aan zijn oudsten zoon Hubrecht, met voorbehoud van vruchtgebruik.

Familie 1 Johan van Beusichem

citeertitel

familie 7.     <bijgewerkt 24-8-2018>

verwijzing

familie 2 t/m familie 6.

hoofdpersoon

Jan (Jhan, Johan) I van Beusichem heer van Culemborg en Maurik en erfschenker van Sticht Utrecht, 1277-nov.1321 (1e oorkonder 1318 Culemborg), knape, was de 2e heer van Culemborg. Geboren en overleden in Culemborg. Gehuwd met Margaretha Gerardsdr vrouwe van Maurik (ca.1290-ca. 1306), dochter van Gerard heer van Maurik (ca. 1250 of 1260-??) en onbekende vrouw. Trouwde rond 1300 voor de 2e maal, met zijn ‘achternicht’ Agnes Pieternel (Petronella) van Zuylen van Abcoude (ca.1280-ca.1310), dochter van Gijsbert II (Gijsbrecht) van Zuylen van Abcoude (ca.1260-1322) en Nn.Claesdr van Cats (ca.1260-ca.1300); en kleindochter van Petronella van Beusichem (??-??). Agnes Pieternel was niet de achternicht – in de moderne betekenis van dat begrip - van Johan I van Beusichem. Wel was er sprake van bloedverwantschap. Johan I en Agnes Pieternel waren bloedverwanten in de 6e graad. Verwantschap gaat terug tot hun gemeenschappelijke stamvader, hun beider overgrootvader, Stephanus (Steven) heer van Beusichem heer van Vianen (ca.1197-1253), die getrouwd was met Ava van Zuylen Anholt (ca.1199-1263). – Duidelijk is dat Johan met het huwelijk met Margaretha een meesterzet heeft gedaan; uit het Verpondingsregister van 1648 blijkt dat het landbezit van de Culenborchs in Maurik 500 hectare was.

Familie 2 Hubrecht

citeertitel

familie 2.  <bijgewerkt 24-8-2018>

verwijzing

familie 7.

hoofdpersoon

Hubert (Hubrecht) Gerald II van Beusichem heer van Culemborg (of Kuilenburg) en van der Lecke, ca.1307-1347 (mede-oorkonder 1318 Culemborg). Geboren in Culemborg, gesneuveld in Hamont (B.), begraven in Culemborg. Als ridder vermeld in 1335. In 1330 gehuwd met Jutte (Jutta) van der Leck (1310-1352); haar titel was: vrouwe van der Leck, Werth en Werthenburg.  Jutta was de dochter van Peter heer van der Leck (ca.1295-1339) & Jutta van Wassenaar (1290-??). (Uitgaande van zijn geboortejaar was deze Hubert ongeveer 11 of 12 jaar bij de zegeling van de stadsrechtbrief eind 1318. In die tijd gold men rond de 15-jarige leeftijd als volwassene. Misschien is hij eerder geboren dan 1307; onzeker).

Familie 3 Sweder II

citeertitel

familie 3.  <bijgewerkt 24-8-2018>

verwijzing

familie 7.

hoofdpersoon

Sweder II van Bosichem (van Vianen) heer van Vianen vanaf 1317/1318 (ca.1280-1333) (mede-oorkonder 1318 Culemborg), echtgenoot van Lijsbeth? (Liesbeth) van Egmond (ca.1285 of 1300-1330); of een andere dochter van Claes van Egmond. Twee kinderen (dochters) uit dit huwelijk. Sweder II is de zoon van Hubrecht I van Beusichem heer van Vianen (ca. 1250-1318) & Agniese (Agnes) Uten Goye, vrouwe van Langerak (1255 of 1270 – 1317 of 1318). Sweder II sterft in 1333 zoonloos en wordt als heer van Vianen opgevolgd door zijn jongere broer Hendrik I heer van Vianen burggraaf van Utrecht (ca.1285-1352). Hendrik bestuurt deze heerlijkheid tot aan zijn dood in 1352.

Familie 4 Gijsbrecht van Caets

citeertitel

familie 4.  <bijgewerkt 24-8-2018>

verwijzing

familie 7.

hoofdpersoon

Gijsbrecht (Gysebertus) Hubertsz van Caets, ook genoemd Gijsbrecht (van) Cats, alias Kaetse, ca. 1285-1335 of 1339 (mede-oorkonder 1318 Culemborg); heer van Bosinchem en borg van de bisschop van Utrecht. Gehuwd in 1314 met Elisabeth van Bosinchem (ca 1295- ca 1332 of 1350); in 1322 dispensatie vanwege 4e graad bloedverwantschap. Deze Elisabeth was een dochter van Hubert III Schenck van Beusichem/Hubert I heer van Culemborg (1250-1315), uit diens 2e relatie, met Clementine Hermandr van Woerden (1270-1315). Elisabeth was halfzus van Jan (Johan) I van Beusichem heer van Culemborg en Maurik en erfschenker van Sticht Utrecht (1277-nov.1321); Gijsbrecht was dus diens zwager, maar ook diens (verre) bloedverwant.

Familie 5 Jan van Lynden

citeertitel

familie 5.  <bijgewerkt 24-8-2018>

verwijzing

familie 7.

hoofdpersoon

Jan van Lynden, ‘genaamt van Leede’, ook: Johan van Lienden, ca.1288-?? (mede-oorkonder 1318 Culemborg). Geen partner/nakomelingen bekend. Titel: ridder. ’Ridder en naderhant kanunnik der hoofdkerk te Utrecht en Minden’. Uitgaande van zijn geboortejaar was deze Jan van Lynden ongeveer 30 jaar bij de zegeling van de stadsrechtbrief van 1318.
De bijnaam ‘Van Leede’ is misschien een aanwijzing dat deze Jan van Lynden woonde in het Huis Ter Leede. Het Huis Ter Leede, ook Huis Ter Lee of Huis te Lienden genoemd, was een kasteel in de heerlijkheid Lede en Oudewaard in de Neder-Betuwe, dat tot de 15e eeuw toebehoorde aan de familie Van Lynden. In de 18e eeuw was het tot een ruïne vervallen. Afgebroken in 1823.
Het wapen van de Van Lyndens uit de Neder-Betuwe ziet er vermoedelijk als volgt uit: in rood een gewoon rechtop staand kruis van goud of zilver. Eén van de zegels aan de stadsrechtbrief van 1318 toont als enige afbeelding een rechtop staand kruis. Dit zal het zegel van Jan van Lynden zijn.

Familie 6 Gerard III van Rossem

citeertitel

familie 6.  <bijgewerkt 24-8-2018>

verwijzing

familie 7.

hoofdpersoon

Gerard III van Rossum (mede-oorkonder 1318 Culemborg). Geboorte- en sterftejaar onbekend. Vermeld van 1291 tot in 1340. Zegelt met drie vogels. (Het wapen van Van Rothem (Van Rossem) had drie vogels op een zilveren schild. Het is niet duidelijk of het om valken of papegaaien gaat). Krijgt in 1291 uit de vaderlijke nalatenschap het huis te Rossum en de molen te Caldenbeke. Citaat: “Bezegelt als ‘neve’ van Jan Godard van Beusichem het stadsrecht van Culemborg (1318). Beleent in 1321, op verzoek van zijn broer Goossen, iemand met de halve Coddenmolen te Goch, in 1340 beleend te Rossum.” Van Gerard III geen partner en geen kinderen gevonden.

Voetnoot Stadsrechten - geraadpleegde literatuur

1. Algemeen

  • Janse, Dr A., Verkochte Vrijheid, het Leerdamse stadsrecht van 1407, Verloren Hilversum, 2007
  • Bemmel, A. van, en M. van der Eerden-Vonk (Red.) De stadsrechten van Rhenen, Wijk bij Duurstede en Vianen, Uitgave van de historische kringen in de drie steden, 2016
  • Camps, H.P.H., Het stadsrecht van Den Bosch van het begin (1184) tot het Privilegium Trinitatis (1330)., Verloren Hilversum, 1995
  • Blecourt, Mr A.S., Kort begrip van het oud-vaderlands burgerlijk recht, J.B. Wolters. Beschikbaar in de KB en hier.

2 Ontginningen en 3. Stadsontwikkeling

  • Bavel, B.J.P. van, Transitie en continuïteit. De bezitsverhoudingen en de plattelandseconomie in eht westelijk gedeelte van het Gelderse rivierengebied, ca. 1300 - ca. 1570 (Hilversum 1999).
  • Bos, P. en J. van Liere, ‘De ontwikkeling van een stadsplattegrond’, Ekstern 7 (1980) 15-22.
  • Haartsen, A, B. Olde Meierink, S. van Ginkel-Meester, R. Stenvert en R. de Groot, Cultuurhistorische waardenkaart van de gemeente Culemborg. Inventarisatie en waardering van het cultuurhistorisch erfgoed in de gemeente Culemborg, uitgevoerd door Lantschap, in samenwerking met Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis (BBA) en Optifield (Haaften 2012).
  • IJzerman, M., De vergeten vaarverbinding van Zaltbommel naar Culemborg. De geschiedenis van een eeuwenoude vaarverbinding dwars door het polderlandschap van de West-Betuwe (Kerk-Avezaath 2008).
  • Pouw, G., ‘Onontgonnen geschiedenis’, Vragen naar de middeleeuwse ontginningsgeschiedenis van Culemborg’, Voetnoot (uitgave van het Historisch Genootschap Voet van Oudheusden, Culemborg) 10 (1993) 10-25.
  • Rutte, R., ‘Middeleeuwse nieuwe steden in Nederland. Aanzet tot een onderzoek naar oorsprong, verspreiding en betekenis’, Bulletin KNOB 95(6) (1996) 189-202.
  • Rutte, R., ‘Falen of slagen. Motieven bij laatmiddeleeuwse stadsstichtingen’, Historisch-geografisch Tijdschrift 18(1) (2000) 1-11.
  • Rutte, R., ‘Stadswording in het rivierengebied ten zuiden van Utrecht gedurende de veertiende eeuw’, Het Kromme Rijngebied, tijdschrift van de Historische Kring ‘Tussen Rijn en Lek’, 37(1/2) (2003) 1-11.
  • Schaik,R. van, ‘Culemborg in de spiegel van zijn middeleeuwse stadsrekeningen’. Uit Stedelijk verleden in veelvoud, opstellen over laatmiddeleeuwse stadsgeschiedenis, p. 105-120, Hilversum 2011
  • Heij, Cees, Hoe oud is Culenborg nu eigenlijk?, Uit 'Het eigene van Culemborg', beschikbaar in de bibliotheek van Voet nr 116 en hier.

5. Transcriptie en hertaling

https://regionaalarchiefrivierenland.nl/archieven?mivast=102&mizig=210&miadt=102&miaet=1&micode=0826&minr=10370624&miview=inv2

  • J.A. Prins-Meijer en W. Prins, Culemborg bespied. Een historische schildering van Markt 11 en 13 te midden van het Culemborgse leven van 1475 tot 1922 (Amsterdam 2003) 160-163.

6 Toelichting

  • Janse, A. , Ridderschap in Holland, Verloren Hilversum, 2001
  • Berents, Dr D.A., Misdaad in de middeleeuwen, proefschrift, Walburg pers, 1976
  • Berents, Dr D.A., Het werk van de vos, samenleving en criminaliteit i9n de late middeleeuwen, Walburg pers, 1985
  • Glaudemans, C., Om die wrake wille, eigenrichting, veten en verzoening in laat-middeleeuws Holland en Zeeland, Verloren Hilversum 2004
  • Jappe Alberts, Dr W., Het middeleeuwse keurboek van de stad Doetinchem, Walburg pers, 1979
  • Heerwaarden, J.van , Opgelegde bedevaarten, een studie over de praktijk van opleggen van bedevaarten (met name in de stedelijke rechtspraak) in de Nederlanden gedurende de late middeleeuwen (ca. 1300 - ca. 1500), van Gorcum, Assen, 1978
  • Diederiks, H. en H. Roodenburg, Misdaad, zoen en straf: aspecten van de middeleeuwse strafrechtsgeschiedenis in de Nederlanden, Uitgeverij Verloren, 1991

7. Zegelaars

  • Dek, A.W.E., De adellijke geslachten Van Culemborg en Van Vianen, stammende uit de heren van Bosinchem, alsmede de uit de Van Culemborg’s spruitende heren van Boxmeer, in: De Nederlandsche Leeuw 3 (1975)
  • Heniger, J., Zweder van Vianen, in: In het land van Brederode, Historisch Tijdschrift voor het Land van Vianen, november 1977, pp. 1-4
  • Plomp, N., De oudste generaties van het geslacht Van Lynden (I), Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 53 (1999), pp. 154-194
  • Plomp, N., De oudste generaties van het geslacht Van Lynden (II), Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie 57 (2003), pp.231-271
  • Schilfgaarde, A.P.van, Het adellijke geslacht van Rossem, in: De Nederlandsche Leeuw 70 (1953)
  • Vermast, P.G.F., De heeren van Goye, in: De Nederlandsche Leeuw 66 (1949)

8. Weer 

  • Kuys J. , L. de Leeuw en V. Paquay, De Tielse Kroniek, Een geschiedenis van de Lage Landen van de Volksverhuizingen tot het midden van de vijftiende eeuw, met een vervolg over de jaren 1552-1566, Verloren Hilversum, 1983
  • Buisman, J., Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen 2 1300-1450, Uitgeverij van Wijnen, 2e druk, 1996

Grote Hongersnood Wikipedia https://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_hongersnood_van_1315-1317